HIỆN TƯỢNG “NỖI LO VỀ TỐ TỤNG CÔNG BẰNG” (DUE PROCESS PARANOIA) VÀ SỰ CAN THIỆP CỦA TÒA ÁN TRONG TRỌNG TÀI
Phần 2: Góc nhìn Nguyên tắc “Due Process” trong tố tụng trọng tài của Tòa án Pháp trong Quyết định của Tòa án Phúc thẩm của Pháp (Cour de cassation) trong vụ kiện Green Network v. Alpiq năm 2024.
Tại Pháp, thủ tục yêu cầu hủy phán quyết trọng tài có thể được đưa ra trước Tòa án Phúc thẩm (Court of Appeal) có thẩm quyền, thường là Tòa án Phúc thẩm Paris (the Paris Court of Appeals). Theo đó, Điều 1520 của Bộ luật Tố tụng dân sự Pháp quy định 5 lí do để hủy phán quyết trọng tài quốc tế: (i) Thiếu hay vượt quá thẩm quyền, (ii) Việc thành lập hội đồng trọng tài không hợp lệ, (iii) Hội đồng trọng tài không thực hiện đúng nhiệm vụ, (iv) Vi phạm thủ tục tố tụng (Due Process), (v) vi phạm chính sách công quốc tế (International public policy).
Theo đó, nguyên tắc “Tố tụng Công bằng” được đề cập tại Điều 1510 Bộ luật Tố tụng Dân sự (CCP) quy định rằng "bất kể thủ tục nào được áp dụng, hội đồng trọng tài phải đảm bảo các bên được đối xử bình đẳng và phải tôn trọng nguyên tắc quy trình công bằng (principe de la contradiction)."
Theo báo cáo của ICCA năm 2022, quy tắc “Tố tụng Công bằng”, theo pháp luật Pháp, yêu cầu rằng:[1]
- Mỗi bên phải được tạo cơ hội để trình bày các yêu cầu của mình về mặt sự kiện và pháp lý, biết và thảo luận các yêu cầu của đối phương,
- Không có ý kiến hay tài liệu nào được đưa ra để trọng tài viên xem xét mà không được thông báo cho bên còn lại, và
- Không có lập luận nào, dù về sự kiện hay pháp lý, được đưa ra bởi hội đồng trọng tài một cách tự động mà không có sự mời gọi các bên trước đó để trình bày ý kiến của mình.
Năm 2024, Tòa án Phúc thẩm của Pháp (Cour de cassation) đã giải quyết về phạm vi xem xét lại của Tòa án đối với các quyết định thủ tục của Hội đồng trọng tài, cụ thể về thủ tục yêu cầu thu thập tài liệu.[2] Vụ kiện tại ICC giữa công ty Ý và Công ty Thụy Sĩ phát sinh từ một tranh chấp hợp đồng về cung cấp điện. Bên thua kiện Công ty Ý đã tìm cách hủy phán quyết vì cho rằng Hội động trọng tài đã từ chối yêu cầu thu thập tài liệu và lập luận rằng điều này đã ảnh hưởng đến quyền được bào chữa một cách công bằng theo pháp luật của Pháp.
Trong vụ kiện này, Tòa án nhận mạnh rằng việc Hội đồng trọng tài từ chối yêu cầu cung cấp tài liệu không vi phạm nguyên tắc "Tố tụng Công bằng", bởi vì họ đã đưa ra lý do rõ ràng cho quyết định của mình và có quyền tự chủ trong việc quản lý chứng cứ. Do đó, Tòa án Pháp đã bác bỏ yêu cầu hủy phán quyết của Công ty Ý, khẳng định rằng quyền bào chữa một cách công bằng bị vi phạm có có sự vi phạm rõ ràng các nguyên tắc công bằng cơ bản theo chính sách công quốc tế của Pháp.
Tại một bản án khác của Tòa án Pháp, trong vụ kiện trọng tài mà các nguyên đơn yêu cầu bồi thường thiệt hại do mất lợi nhuận (loss of profits), mà dựa trên thiệt hại do mát cơ hội (loss of opportunity) mà không cho phép bị đơn có cơ hội đưa ra chứng cứ hoặc trình bày lập luận.[3] Theo đó, Hội đồng trọng tài đã thay thế yêu cầu bồi thường thiệt hại do mất lợi nhuận của Bị đơn bằng việc bồi thường thiệt hại do mất cơ hội mà không thông báo cho các bên về việc này, vi phạm nguyên tắc tố tụng công bằng.
Cụ thể, Bị đơn chỉ trích Hội đồng trọng tài vì đã chấp nhận báo cáo của chuyên gia KPMG với bộ số liệu phức tạp được Nguyên đơn nộp muộn sau 2 năm thảo luận. Do đó, Bị đơn cần có thời gian cần thiết để trả lời các báo cáo của KPMG. Tuy nhiên, Hội đồng trọng tài đã không mời các bên thảo luận và đã thay thế yêu cầu bồi thường của Bị đơn dựa trên mất lợi nhuận thành dựa trên khoản mất chi phí cơ hội mà Bị đơn không yêu cầu. Việc thay thế này không chỉ là một phương pháp đánh giá thiệt hại mà còn thay đổi cơ sở yêu cầu bồi thường của OMI. Do đó, Hội đồng trọng tài đã vi phạm nguyên tắc tố tụng công bằng khi không thông báo cho các bên về việc này.
Các quyết định của Tòa án Pháp đã củng cố quyền tự chủ của các trọng tài viên trong quá trình điều hành tố tụng và ngăn ngừa tình trạng “Due Process Paranoia”. Tòa án Pháp tiếp cận nguyên tắc “Tố tụng Công bằng” theo hướng quyền của các trọng tài viên trong việc ra quyết định thủ tục không nên bị kiểm tra lại bởi các thẩm phán của Tòa án, trừ khi có vi phạm nghiêm trọng các nguyên tắc công bằng cơ bản.[4] Theo đó, Tòa án Pháp yêu cầu các trọng tài viên phải dựa trên các vấn đề về sự kiện và pháp lý mà các bên đã thực sự đệ trình và tranh tụng trước hội đồng trọng tài để đảm bảo công bằng tố tụng.
[1] The ICCA Reports No. 10, Chapter ‘France’ in ‘Does a Right to a Physical Hearing Exist in International Arbitration’ (2022), https://cdn.arbitration-icca.org/s3fs-public/document/media_document/ICCA_Reports_10-Right_To_A_Physical_Hearing.pdf.
[2] Green Network v. Alpiq, Judgment of the French Court of Cassation (First Civil Chamber) 21-20.140 - 18 Sept 2024, https://www.legifrance.gouv.fr/juri/id/JURITEXT000050290440/
[3] Overseas Mining Investments v. Commercial Caribbean Niquel, Judgment of the French Court of Cassation (First Civil Chamber) 10-23.321 - 29 June 2011, trích trong Herbert Smith Freehills, 'Court of Cassation Confirms Setting Aside of Award for Lack of Due Process Where a Tribunal Had Based Its Finding on a Principle of Law Not Discussed During the Hearing' (2011) https://www.herbertsmithfreehills.com/notes/arbitration/2011-07/court-of-cassation-confirms-setting-aside-of-award-for-lack-of-due-process-where-a-tribunal-had-based-its-finding-on-a-principle-of-law-not-discussed-during-the-hearing.
[4] Christina Mangani và Karim Zein, 'An(other) stand against due process paranoia' (Simmons & Simmons, 6 November 2024) https://www.simmons-simmons.com/en/publications/cm3rf7p3503v2ugzg8blox3p3/an-other-stand-against-due-process-paranoia.
